Ιστορία Κοιλανίου
μια ιστορία πολλών αιώνων
Το χωριό Κοιλάνι είναι ένα από τα πιο φημισμένα κρασοχώρια της Επαρχίας Λεμεσού, το κεφαλοχώρι, η πρωτεύουσα του διαμερίσματος Κοιλανίου.
Είναι κτισμένο στην ανατολική πλευρά του βουνού Αφάμης και η αγροτική του περιφέρεια καλύπτει μεγάλη έκταση αμπελιών (πολλά από αυτά σήμερα έχουν αποχερσωθεί), που το φέρνουν να συνορεύει με τα γύρω χωριά, Όμοδος, Βουνί, Άγιο Θεράποντα, Λόφου, Συλίκου, Κούκα, Πέρα-Πέδι, Μανδριά. Επίσης, το Κοιλάνι είναι κτισμένο κοντά στη δυτική όχθη του Κρυού, παραπόταμου του Κούρη, σε υψόμετρο 820 μέτρων.
Σχεδόν όλη η αγροτική του περιφέρεια, με τους γύρω λόφους ήταν κάποτε καλυμμένη με αμπέλια. Σήμερα τα αμπέλια εγκαταλείπονται ακαλλιέργητα.
Το Κοιλάνι φαίνεται να έχει μια μακρόχρονη ιστορία η οποία χάνεται στα βάθη των αιώνων. Μια παράδοση θέλει το Κοιλάνι να προέκυψε από την ένωση των γύρω συνοικισμών Αγίου Ανδρονίκου, Αγίας Βαρβάρας και Κάμπου, κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους με την ονομασία Κορίνεον.
Το ότι το χωριό υπήρχε ήδη από τους αρχαίους χρόνους, φαίνεται από τις τυχαίες ανακαλύψεις τάφων (κατά το Νέαρχο Κληρίδη, λαθραίες ανασκαφές, στην αγροτική τοποθεσία του χωριού Καράμανος), που έφεραν σε φως διάφορα αρχαιολογικά αντικείμενα της Ελληνιστικής ή και Ρωμαϊκής περιόδου. Ακόμα η ονομασία του υπερκειμένου βουνού Αφάμης, όπου κατά την παράδοση υπήρχε βωμός αφιερωμένος στον Αφάμιο (Ευφήμιο) Δία και το τοπωνύμιο Κρεμός της Έρας (Ήρας) που ανήκει σε γειτονικών προς τον Αφαμή γκρεμό, καθώς και το τοπωνύμιο Δκίας (Δίας). Όλα αυτά φανερώνουν κατάλοιπα αρχαίας ελληνικής λατρείας.
Tο Κοιλάνι υπήρξε για πολλά χρόνια ακμάζουσα ευημερούσα κοινότητα ήδη από τους μεσαιωνικούς χρόνους, θέση την οποία διατήρησε και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και της αγγλοκρατίας. Το ρόλο του διοικητικού κέντρου φαίνεται να είχε ήδη από τους βυζαντινούς χρόνους. Κατά τη φραγκοκρατία ήταν πρωτεύουσα του ομωνύμου διαμερίσματος.
Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, ήταν διοικητικό κέντρο ενός από τα 16 διαμερίσματα που χώρισαν το νησί οι κατακτητές. Το διαμέρισμα Κοιλανίου κάλυπτε περίπου 20 χωριά. Σε επίσημα έγγραφα εμφανίζεται ως Κατηλλίκι Κοιλανίου, όπου καταγράφεται η παραγωγή του κάθε χωριού και η αντίστοιχη φορολογία.
Κατά τον Άγγλο Πρόξενο στο Χαλέπι, Αλεξάντερ Ντράμμοντ, επισκέπτη του νησιού 1745 – 1750 το Κοιλάνι ανήκε Εκκλησιαστικά στην Επισκοπή Κιτίου, ο δε Μητροπολίτης διέμενε πότε στο Κιτίο, πότε στη Λεμεσό και πότε στο χωριό. Φαίνεται ότι για ένα μικρό διάστημα στα μέσα του 18ου αιώνα έγινε και επισκοπική έδρα.
Κατά τη διάρκεια της αγγλοκρατίας συγκεντρωθήκαν στο Κοιλάνι διάφορα κυβερνητικά γραφεία, όπως Κτηματολόγιο, Ταχυδρομείο, Δικαστήριο, Ιατρείο κυβερνητικού γιατρού, Αστυνομικός Σταθμός.
Έτσι το χωριό φιλοξενούσε πολλούς δημόσιους υπαλλήλους που κατοικούσαν εκεί, με τις οικογένειες τους πολλές φορές, πράγμα που δημιουργούσε μια κοσμοπολιτική ατμόσφαιρα με μορφωμένους ανθρώπους, που άφηναν την επίδραση τους στους ντόπιους.
Η γεωγραφική του θέση, η επιλογή του ως διοικητικού κέντρου και το γεγονός ότι από παλιά αποτελούσε συγκοινωνιακό κέντρο, είχαν σαν φυσική συνέπεια και την εμπορική του ανάπτυξη. Οι κάτοικοι των γύρω χωριών έρχονταν στο Κοιλάνι για υποθέσεις τους στους αλευρόμυλους παλιά ή στις αλευρομηχανές αργότερα, αλλά και για να ψωνίσουν από τα διάφορα εργαστήρια και βιοτεχνίες και από τα καταστήματα που υπήρχαν στο χωριό ή ακόμα και για να πωλήσουν τα προιόντα τους, που ήσαν συνήθως καυσόξυλα, λάδι, φθαρτά και όσπρια.
Είναι κτισμένο στην ανατολική πλευρά του βουνού Αφάμης και η αγροτική του περιφέρεια καλύπτει μεγάλη έκταση αμπελιών (πολλά από αυτά σήμερα έχουν αποχερσωθεί), που το φέρνουν να συνορεύει με τα γύρω χωριά, Όμοδος, Βουνί, Άγιο Θεράποντα, Λόφου, Συλίκου, Κούκα, Πέρα-Πέδι, Μανδριά. Επίσης, το Κοιλάνι είναι κτισμένο κοντά στη δυτική όχθη του Κρυού, παραπόταμου του Κούρη, σε υψόμετρο 820 μέτρων.
Σχεδόν όλη η αγροτική του περιφέρεια, με τους γύρω λόφους ήταν κάποτε καλυμμένη με αμπέλια. Σήμερα τα αμπέλια εγκαταλείπονται ακαλλιέργητα.
Το Κοιλάνι φαίνεται να έχει μια μακρόχρονη ιστορία η οποία χάνεται στα βάθη των αιώνων. Μια παράδοση θέλει το Κοιλάνι να προέκυψε από την ένωση των γύρω συνοικισμών Αγίου Ανδρονίκου, Αγίας Βαρβάρας και Κάμπου, κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους με την ονομασία Κορίνεον.
Το ότι το χωριό υπήρχε ήδη από τους αρχαίους χρόνους, φαίνεται από τις τυχαίες ανακαλύψεις τάφων (κατά το Νέαρχο Κληρίδη, λαθραίες ανασκαφές, στην αγροτική τοποθεσία του χωριού Καράμανος), που έφεραν σε φως διάφορα αρχαιολογικά αντικείμενα της Ελληνιστικής ή και Ρωμαϊκής περιόδου. Ακόμα η ονομασία του υπερκειμένου βουνού Αφάμης, όπου κατά την παράδοση υπήρχε βωμός αφιερωμένος στον Αφάμιο (Ευφήμιο) Δία και το τοπωνύμιο Κρεμός της Έρας (Ήρας) που ανήκει σε γειτονικών προς τον Αφαμή γκρεμό, καθώς και το τοπωνύμιο Δκίας (Δίας). Όλα αυτά φανερώνουν κατάλοιπα αρχαίας ελληνικής λατρείας.
Tο Κοιλάνι υπήρξε για πολλά χρόνια ακμάζουσα ευημερούσα κοινότητα ήδη από τους μεσαιωνικούς χρόνους, θέση την οποία διατήρησε και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και της αγγλοκρατίας. Το ρόλο του διοικητικού κέντρου φαίνεται να είχε ήδη από τους βυζαντινούς χρόνους. Κατά τη φραγκοκρατία ήταν πρωτεύουσα του ομωνύμου διαμερίσματος.
Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, ήταν διοικητικό κέντρο ενός από τα 16 διαμερίσματα που χώρισαν το νησί οι κατακτητές. Το διαμέρισμα Κοιλανίου κάλυπτε περίπου 20 χωριά. Σε επίσημα έγγραφα εμφανίζεται ως Κατηλλίκι Κοιλανίου, όπου καταγράφεται η παραγωγή του κάθε χωριού και η αντίστοιχη φορολογία.
Κατά τον Άγγλο Πρόξενο στο Χαλέπι, Αλεξάντερ Ντράμμοντ, επισκέπτη του νησιού 1745 – 1750 το Κοιλάνι ανήκε Εκκλησιαστικά στην Επισκοπή Κιτίου, ο δε Μητροπολίτης διέμενε πότε στο Κιτίο, πότε στη Λεμεσό και πότε στο χωριό. Φαίνεται ότι για ένα μικρό διάστημα στα μέσα του 18ου αιώνα έγινε και επισκοπική έδρα.
Κατά τη διάρκεια της αγγλοκρατίας συγκεντρωθήκαν στο Κοιλάνι διάφορα κυβερνητικά γραφεία, όπως Κτηματολόγιο, Ταχυδρομείο, Δικαστήριο, Ιατρείο κυβερνητικού γιατρού, Αστυνομικός Σταθμός.
Έτσι το χωριό φιλοξενούσε πολλούς δημόσιους υπαλλήλους που κατοικούσαν εκεί, με τις οικογένειες τους πολλές φορές, πράγμα που δημιουργούσε μια κοσμοπολιτική ατμόσφαιρα με μορφωμένους ανθρώπους, που άφηναν την επίδραση τους στους ντόπιους.
Η γεωγραφική του θέση, η επιλογή του ως διοικητικού κέντρου και το γεγονός ότι από παλιά αποτελούσε συγκοινωνιακό κέντρο, είχαν σαν φυσική συνέπεια και την εμπορική του ανάπτυξη. Οι κάτοικοι των γύρω χωριών έρχονταν στο Κοιλάνι για υποθέσεις τους στους αλευρόμυλους παλιά ή στις αλευρομηχανές αργότερα, αλλά και για να ψωνίσουν από τα διάφορα εργαστήρια και βιοτεχνίες και από τα καταστήματα που υπήρχαν στο χωριό ή ακόμα και για να πωλήσουν τα προιόντα τους, που ήσαν συνήθως καυσόξυλα, λάδι, φθαρτά και όσπρια.